Βελτιώστε την ποιότητα των τροφίμων και μειώστε το κόστος με τη μέθοδο FEFO.
Μια απώλεια του 30% όλων των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως συμβαίνει κατά μήκος της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας “από το αγρόκτημα στο τραπέζι” κάθε χρόνο. Αυτή αντιστοιχεί σε περ. 1.3 δισεκατομμύρια τόνους. Όσον αφορά τα οπωροκηπευτικά, το ποσοστό απώλειας είναι ιδιαίτερα υψηλό, ανέρχεται σχεδόν στο 50%. Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι διατροφικές ανάγκες ενός συνεχώς αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού, η εστίαση όσον αφορά τα ευαίσθητα και τα επεξεργασμένα τρόφιμα πρέπει να αφορά στην ευφυή υλικοτεχνική υποστήριξη, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες τροφίμων. Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος μέχρι τώρα ήταν η μέθοδος First In First Out (FIFO).
Στο μέτρο του δυνατού, τα αποθέματα που αποθηκεύονται πρώτα χρησιμοποιούνται πρώτα. Ωστόσο, ευαίσθητα τρόφιμα όπως τα φρούτα και τα λαχανικά είναι λιγότερο κατάλληλα για αυτή τη διαδικασία, αφού μόνο επειδή κάτι συλλέχθηκε νωρίτερα, δε σημαίνει ότι θα παραμείνει φρέσκο περισσότερο. Μπορούμε να εξασφαλίσουμε αποτελεσματική βελτιστοποίηση των διαδικασιών εφοδιαστικής σε τρόφιμα και αισθητή μείωση των απωλειών τροφίμων μόνο όταν κατανοούμε ακριβώς πώς συμπεριφέρονται τα τρόφιμα κατά μήκος της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας και πώς αντιδρούν στις εξωτερικές επιρροές. Μια μέθοδος που καθιστά δυνατή την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η First Expired - First Out (FEFO). Αυτό το άρθρο εξηγεί τους παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία ωρίμανσης των φρούτων, των λαχανικών και των φυτικών προϊόντων, τι ακριβώς είναι το FEFO και ποια οφέλη προέρχονται από αυτό.
1. Επίδραση στην ποιότητα του προϊόντος
Η ποιότητα των φρούτων, των λαχανικών και των φυτικών προϊόντων περιλαμβάνει πολλά χαρακτηριστικά, όπως χρώμα, υφή και γεύση. Επίσης, εξαρτάται από συγκεκριμένες ιδιότητες του προϊόντος, όπως η περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή η δομή του κυτταρικού τοιχώματος.
Σε γενικές γραμμές, η ποιότητα ελαττώνεται πάντα με την πάροδο του χρόνου. Παρά την κάθε δυνατή προσπάθεια, ο χειρισμός μετά τη συγκομιδή δε βελτιώνει την ποιότητα των προϊόντων. Αυτό σημαίνει ότι οι απώλειες προϊόντων μπορούν μόνο να καθυστερήσουν.
Επομένως, η ποιότητα των ευπαθών τροφίμων είναι μια δυναμική μεταβλητή. Αλλάζει με την πάροδο του χρόνου σε διαφορετικές ταχύτητες.
Οι φυσιολογικές, υλικές, μικροβιακές και χημικές διεργασίες συγκαταλέγονται μεταξύ των παραγόντων που προκαλούν τις διαδικασίες ωρίμανσης και ευθύνονται από κοινού για τις απώλειες τροφίμων. Ωστόσο, αν υπάρχει στοχευμένη παρέμβαση στις συνθήκες αποθήκευσης, συσκευασίας και μεταφοράς, αυτές οι διαδικασίες μπορούν να ανασταλούν ή / και να καθυστερήσουν. Η ποιότητα του προϊόντος επηρεάζεται από τους ακόλουθους παράγοντες κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον υπολογισμό της εναπομείνουσας διάρκειας ζωής του:
Φως και Θερμοκρασία
Σχετική υγρασία
Συγκέντρωση O2 και CO2
Συγκέντρωση αιθυλενίου (φυτορμόνης)
Μόλυνση από μούχλα
1.1. Θερμοκρασία
Η θερμοκρασία επηρεάζει τις ενζυματικές και μη ενζυματικές διεργασίες σε νωπά και μεταποιημένα προϊόντα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης και μεταφοράς αυξάνουν τη διάρκεια ζωής των περισσότερων προϊόντων.
Υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις: Τα τροπικά φρούτα, για παράδειγμα, είναι ευαίσθητα στη θερμοκρασία. Οι υπερβολικά χαμηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητά τους. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η διάρκεια ζωής και η ποιότητα των προϊόντων, κατά τη διάρκεια ολόκληρης της μεταφοράς, ορίζεται μια κατάλληλη (συνήθως χαμηλή) θερμοκρασία.
Ιδανικά, η ψυχρή αλυσίδα ξεκινάει αμέσως μετά τη συγκομιδή ή τη σφαγή και δεν τελειώνει μέχρι το φαγητό να βρεθεί στο πιάτο του καταναλωτή. Όπως έδειξαν οι Huelsmann και Brenner σε μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, οι διακοπές στη ψυχρή αλυσίδα μπορούν να έχουν δραματικές επιπτώσεις στην ποιότητα των τροφίμων και τις απώλειες. Οι συντάκτες βρήκαν πάνω από 100 αναφορές σχετικά με προβλήματα κατά την αποθήκευση ή τη μεταφορά.
Αυτό που περιγράφουν περιλαμβάνει την ελαττωματική διαχείριση της θερμοκρασίας, την παρεμπόδιση της κυκλοφορίας του αέρα σε ψυκτικούς θαλάμους ή τις δραματικές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας ως παράγοντες επηρεασμού. Όσον αφορά τη μεταφορά με πλοίο, ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι τα χρησιμοποιούμενα ψυγεία μπορεί να χρειαστούν έως δύο εβδομάδες για να φτάσουν τη θερμοκρασία στόχου τους.
1.2. Σχετική υγρασία
Η μηχανική ψύξη αφαιρεί την υγρασία από τον αέρα, πράγμα που σημαίνει ότι το βάρος πώλησης πέφτει και ότι η εμφάνιση του προϊόντος μπορεί να επηρεαστεί από συρρίκνωση ή μαρασμό. Για να ελαχιστοποιηθεί η απώλεια νερού, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί σωστή συσκευασία ή επιπλέον υγρασία, καθώς και η ψύξη. Από την άλλη πλευρά, εάν η υγρασία είναι πολύ υψηλή, μπορεί να ξεκινήσει η μικροβιακή αποσύνθεση.
Η υγρασία είναι συνεπώς η δεύτερη πιο σημαντική παράμετρος που επηρεάζει την ποιότητα των τροφίμων, είτε είναι ξηρά, φρέσκα με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό ή επεξεργασμένα. Αυτό σημαίνει ότι η σταθερή παρακολούθηση αυτής της παραμέτρου μέτρησης είναι απαραίτητη κατά τη μεταφορά και την αποθήκευση.
1.3. Συγκέντρωση O2 και CO2
Μετά τη συγκομιδή ή ελάχιστη επεξεργασία, πολλά φρέσκα τρόφιμα συνεχίζουν την ενεργό μεταβολική διαδικασία, προκειμένου να διατηρήσουν τον ιστό τους ανέπαφο. Η μεταβολική διαδικασία των τροφίμων μπορεί να ελεγχθεί με την άσκηση κατάλληλων επιρροών στην περιεκτικότητα σε O2 και CO2 στο περιβάλλον αποθήκευσης. Εάν η περιεκτικότητα σε Ο2 μειωθεί και η περιεκτικότητα σε CO2 αυξηθεί, ο μεταβολικός ρυθμός μειώνεται στο ελάχιστο επίπεδο και έτσι αυξάνεται η διάρκεια ζωής. Επιπλέον, η υψηλότερη περιεκτικότητα σε CO2 εμποδίζει την ανάπτυξη μικροβίων.
1.4. Αιθυλένιο
Το αιθυλένιο είναι μια φυτορμόνη στην οποία αντιδρούν συγκεκριμένα φρούτα και φυτά. Αυτό σημαίνει ότι είναι, μεταξύ άλλων, δείκτης της διαδικασίας ωρίμανσης των φρούτων. Εάν τα κλιμακτηριακά φρούτα εκτίθενται σε συγκεκριμένη συγκέντρωση αιθυλενίου, αρχίζει η διαδικασία ωρίμανσης. Αυτό συνεπάγεται την παραγωγή αιθυλενίου.
Η ποσότητα αιθυλενίου που παράγεται από τους καρπούς ποικίλλει ανάλογα με τον βαθμό και τον τύπο της ωρίμανσης. Επομένως, η συγκέντρωση αιθυλενίου μέσα σε ένα δοχείο για τους κλιμακτηριακούς καρπούς συσχετίζεται άμεσα με τον βαθμό ωρίμανσής τους, πράγμα που σημαίνει ότι έχει μεγάλη σημασία από την άποψη της παρακολούθησης της ποιότητας.
2. Μοντέλα διάρκειας ζωής
Η επίδραση των αποκλίσεων θερμοκρασίας στην ποιότητα και την εναπομείνουσα διάρκεια ζωής των εμπορευμάτων μπορεί να υπολογιστεί χρησιμοποιώντας μοντέλα διάρκειας ζωής. Αυτά βασίζονται στον νόμο της κινητικής αντίδρασης του Arrhenius (1.1), ο οποίος περιγράφει την ποσοτική εξάρτηση της σταθεράς ρυθμού αντίδρασης kN στη θερμοκρασία.
Τα μοντέλα διάρκειας ζωής περιγράφουν καταρχάς τις αλλαγές ποιότητας που αντιμετωπίζουν τα προϊόντα κατά την επεξεργασία ή τη μεταφορά και, αφετέρου, πώς μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι πληροφορίες στα συστήματα διαχείρισης αποθηκών. Αυτό μεταθέτει την έμφαση από το κλασικό First In First Out (FIFO) στην προσέγγιση First Expired - First Out (FEFO). Έτσι, αποτρέπονται απώλειες που εκτείνονται σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού και σημαίνει ότι οι πελάτες λαμβάνουν πάντα προϊόντα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους.
kN= Σταθερά ταχύτητας αντίδρασης
kRN= Συντελεστής Arrhenius
EN= Ενέργεια ενεργοποίησης
RGas= Καθολική σταθερά αερίου
T= Θερμοκρασία
Η διαφορά από την άποψη της ποιότητας των τροφίμων και της εναπομείνουσας διάρκειας ζωής υπολογίζεται αυτόματα με βάση τα δεδομένα που συλλέγονται σχετικά με τις συνθήκες περιβάλλοντος (π.χ. θερμοκρασία). Οι διαφορετικές διάρκειες ζωής χρησιμοποιούνται στη συνέχεια από τη διαχείριση αποθήκης για την ευθυγράμμιση της διάρκειας ζωής με τυχόν αποθέματα, σχέδια δρομολογίων και πιθανές ειδικές επεξεργασίες συγκεκριμένων προϊόντων.
Επειδή μέχρι στιγμής δεν υπήρχαν αυτοματοποιημένα συστήματα τα οποία να καταγράφουν δεδομένα και να υπολογίζουν τη διάρκεια ζωής, το FEFO χρησιμοποιείται πολύ σπάνια στην πράξη. Η πραγματική κατάσταση του φαγητού είναι συχνά πολύ δύσκολο να μετρηθεί και δεν μπορεί να καθοριστεί εξωτερικά.
Μια κόκκινη ντομάτα μπορεί για παράδειγμα να είναι σε άριστη κατάσταση για δύο ακόμη εβδομάδες ή να χαλάσει την επόμενη κιόλας μέρα. Σε γενικές γραμμές, η εναπομείνουσα διάρκεια ζωής δεν μπορεί να μετρηθεί άμεσα. Ωστόσο, μπορεί να προβλεφθεί χρησιμοποιώντας βιολογικά μοντέλα. Αυτά υπολογίζουν την επίδραση των συσσωρευτικών τιμών θερμοκρασίας και άλλων επιδράσεων. Η πρόκληση έγκειται στο γεγονός ότι ένα αυτοματοποιημένο σύστημα αυτού του είδους για την παρακολούθηση της ποιότητας των τροφίμων απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση.
Αυτό σημαίνει ότι οι εμπειρογνώμονες από τα συστήματα αισθητήρων, τις επιστήμες της επικοινωνίας, τον τομέα της πρόβλεψης της βιολογίας και των τεχνολογιών τροφίμων πρέπει να συνεργάζονται με τις εταιρείες μεταφορών και τους διαχειριστές της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Συνδυάζοντας πολλούς όρους Arrhenius, μπορεί να προσεγγιστεί η διάρκεια ζωής ή η ευαισθησία διαφορετικών καρπών
Απώλεια ανά ημέρα για τυπικούς τροπικούς καρπούς
3. Η αρχή FEFO
Το FEFO (First Expired - First Out) είναι μια μέθοδος αποθήκευσης η οποία, σε αντίθεση με το FIFO (First In - First Out), δε χρησιμοποιεί τη σταθερή, τυπωμένη ημερομηνία παραγωγής ως βάση για τη λήψη αποφάσεων, αλλά την πραγματική ποιότητα (που αναφέρεται επίσης ως δυναμική χρήση κατά ημερομηνία). Το κρίσιμο κριτήριο για τη λήξη των αποθεμάτων είναι η εναπομείνουσα διάρκεια ζωής τους. Η μέθοδος χρησιμεύει στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων κατά την αποθήκευση. Αυτό εξασφαλίζει ότι τα προϊόντα θα φτάσουν με την αναμενόμενη ποιότητα και ότι οι απώλειες τροφίμων κατά τη μεταφορά θα αποφευχθούν. Με λίγα λόγια, το FEFO σημαίνει ότι τα εμπορεύματα που χρησιμοποιούνται πρώτα είναι εκείνα που έχουν προχωρήσει περισσότερο μέσω της διαδικασίας ωρίμανσης.
Τα τρόφιμα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα προϊόντα. Όσον αφορά τα φρούτα και τα λαχανικά, μπορεί να προκύψουν απώλειες έως και 30% κατά τη μεταφορά και την αποθήκευση λόγω διαφορών θερμοκρασίας. Η ακριβής διαχείριση θερμοκρασίας και η παρακολούθηση, μαζί με την εφαρμογή της μεθόδου FEFO, μπορούν να μειώσουν σημαντικά το ποσοστό απώλειας κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας. Το FEFO υποθέτει ότι η υπολειμματική ποιότητα ή η εναπομείνουσα διάρκεια ζωής κάθε παλέτας ή αποστολής μπορεί να αξιολογηθεί με κατάλληλη παρακολούθηση βάσει αισθητήρων.
3.1. Η μέθοδος
Τα αγαθά που εξαντλούνται είναι πάντα εκείνα των οποίων η εναπομείνουσα διάρκεια ζωής είναι σύμφωνη με τον υπόλοιπο χρόνο μεταφοράς. Τα εμπορεύματα με σύντομο χρόνο διατήρησης μεταφέρονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα στους αγοραστές που βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση, ενώ τα αγαθά με παρατεταμένη διάρκεια διατήρησης παραμένουν για αγοραστές που βρίσκονται πιο μακριά ή για μεταγενέστερες παραδόσεις.
Αυτό περιγράφεται από τον όρο δυναμικό FEFO, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Lang et al. Με αυτόν τον τρόπο υπογραμμίζουν ότι η ανάθεση παράδοσης ενός προϊόντος δεν είναι σταθερή, αλλά μπορεί να προσαρμοστεί ανά πάσα στιγμή σε νέες πληροφορίες και διακυμάνσεις της διάρκειας ζωής.
3.2. Μείωση των απωλειών
Οι συνθήκες συγκομιδής δεν είναι ποτέ οι ίδιες. Και οι χρόνοι πριν από την έναρξη της ψύξης ποικίλλουν, όπως ακριβώς κάνουν και οι συνθήκες στο εμπορευματοκιβώτιο / ψυγείο οχήματος. Συνεπώς, οι διακυμάνσεις στην ποιότητα των φρέσκων τροφίμων είναι αναπόφευκτες.
Με την παρακολούθηση της ποιότητας των προϊόντων και τη χρήση του FEFO, οι απώλειες μπορούν να μειωθούν στη διαχείριση των μεταφορών και κατά την αποθήκευση. Το διάγραμμα ράβδων παρουσιάζει συγκριτικές απώλειες από τρεις διαφορετικές μελέτες: ανάλογα με το είδος των προϊόντων, μπορεί να υπάρξει εξοικονόμηση μεταξύ 8 και 15%. Ωστόσο, προϋπόθεση είναι η παρακολούθηση της θερμοκρασίας και της ποιότητας σε επίπεδο παλετών.
Η μείωση των απωλειών βασίζεται στο γεγονός ότι η μείωση (διακύμανση) της ποιότητας ελαχιστοποιείται με το FEFO. Από την άλλη πλευρά, η μέση τιμή για την ποιότητα κατ’ αρχήν δεν μπορεί να βελτιωθεί. Ωστόσο, η μικρότερη διακύμανση μειώνει το ποσοστό των προϊόντων, των οποίων η ποιότητα είναι κάτω από ένα κρίσιμο όριο (κόκκινη περιοχή στη διπλανή εικόνα).
Σύγκριση των απωλειών για διαφορετικά τρόφιμα που προσδιορίστηκαν σε τρεις μελέτες.
Η επίδραση του δυναμικού FEFO δείχνει ότι το ποσοστό των μη αποδεκτών προϊόντων μπορεί να μειωθεί σημαντικά.
3.3. Τα πλεονεκτήματα της αρχής FEFO
Χαμηλότερες απώλειες προϊόντων κατά τη μεταφορά
Χαμηλότερο κόστος για τους παραγωγούς
Μειωμένη ρύπανση του περιβάλλοντος, διότι δεν υπάρχει πλέον μεταφορά αγαθών σε αποσύνθεση
Η διακύμανση της ποιότητας των προϊόντων μειώνεται, γεγονός που καθιστά δυνατή την παροχή υψηλότερης και συνεπούς ποιότητας στους πελάτες
Λιγότερο φαγητό πετιέται, επειδή είναι πιο φρέσκο όταν φτάνει στον πελάτη
Περισσότερο κέρδος για όλους όσοι εμπλέκονται στην αλυσίδα διεργασιών
4. Testo – Ο ειδικός στην ασφάλεια τροφίμων
Για πάνω από 60 χρόνια, η Testo αντιπροσωπεύει πρωτοποριακές λύσεις μέτρησης Made in Germany. Ως ηγέτης στην παγκόσμια αγορά στη φορητή και σταθερή τεχνολογία μέτρησης, υποστηρίζουμε τους πελάτες μας στην εξοικονόμηση χρόνου και πόρων, στην προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας και στην αύξηση της ποιότητας αγαθών και υπηρεσιών. 2.700 εργαζόμενοι εργάζονται στην ρευνα, ανάπτυξη, παραγωγή και εμπορία της εταιρείας υψηλής τεχνολογίας σε 32 θυγατρικές σε όλο τον κόσμο. Η Testo εντυπωσιάζει με περισσότερους από ένα εκατομμύριο πελάτες σε όλο τον κόσμο με όργανα μέτρησης υψηλής ακρίβειας και καινοτόμες λύσεις για τη διαχείριση των δεδομένων μέτρησης του αύριο. Στον τομέα των τροφίμων, η πλήρης γκάμα της τεχνολογίας μετρήσεων, των λύσεων μέτρησης και των υπηρεσιών χρησιμοποιείται καθημερινά από τους παραγωγούς, τα σουπερμάρκετ, τα εστιατόρια και τις επιχειρήσεις τροφοδοσίας και είναι απαραίτητη όταν πρόκειται για την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων.
5. Βιβλιογραφία
- Gustavsson J, Cederberg C, Sonesson U, van Otterdijk R, Meybeck A. 2011. Global food losses and food waste, extent, causes and prevention, p. 29 Rome, Italy: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
- Jedermann R, Nicometo M, Uysal I, Lang W. 2014. Reducing food losses by intelligent food logistics. Phil. Trans. R. Soc. A 372, 20130302 (doi:10.1098/rsta.2013.0302) [PMC free article] [PubMed].
- Sloof M, Tijskens LMM, Wilkinson EC. 1996. Concepts for modelling the quality of perishable products. Trends Food Sci. Technol. 7, 165–171 (doi:10.1016/0924-2244(96)81257-X).
- Shewfelt RL. 1999. What is quality. Postharvest Biol Technol 15, 197–200 (doi:10.1016/S0925-5214(98)00084-2).
- Huelsmann M, Brenner V. 2011. Causes and effects of cold chain ruptures: performance of fragmented versus integrated cold chains. Bremen, Germany: Jacobs University Bremen.
- Maguire KM, Banks NH, Opara LU. 2001. Factors affecting weight loss of apples. Hortic. Rev. 25, 197–234.
- Kader AA. 1986. Biochemical and physiological basis for effects of controlled and modified atmospheres on fruits and vegetables. Food Technol. 40, 99–104.
- Geysen S, Escalona VH, Verlinden BE, Nicolai BM. 2007. Modelling the effect of super-atmospheric oxygen and carbon dioxide, concentrations on the respiration of fresh-cut butterhead lettuce. J. Sci. Food Agric. 87, 218–226.
- Hertog MLATM, Boerrigter HAM, Van den Boogaard GJPM, Tijskens LMM, Van Schaik ACR. 1999. Predicting keeping quality of strawberries (cv ‘Elsanta’) packed under modified atmospheres: an integrated model approach. Postharvest Biol. Technol. 15, 1–12.
- Hertog MLATM, Uysal I, McCarthy U, Verlinden BM, Nicolaï BM. 2014. Shelf life modelling for first-expired-first-out warehouse management. Phil. Trans. R. Soc. A 372, 20130306.
- Lang W, Jedermann R, Mrugala D, Jabbari A, Krieg-Brückner B, Schill K. 2011. The intelligent container: a cognitive sensor network for transport management. IEEE Sens. J. Spec. Issue Cogn. Sens. Netw. 11, 688–698.
- Blackburn JD, Scudder GD. 2009. Supply chain strategies for perishable products; the case of fresh produce. Prod. Oper. Manage. 18, 129–137.
- Jedermann R, Nicometo M, Uysal I, Lang W. 2014.
- ibid.
- Lang W, Jedermann R, Mrugala D, Jabbari A, Krieg-Brückner B, Schill K. 2011. The intelligent container: a cognitive sensor network for transport management. IEEE Sens. J. Spec. Issue Cogn. Sens. Netw. 11, 688-698.
- Koutsoumani K, Taoukis PS, Nychas GJE. 2005. Development of a safety monitoring and assurance system for chilled food products. Int. J. Food Microbiol. 100, 253–260
Emond JP, Nicometo M. 2006. Shelf-life prediction and FEFO inventory management with RFID. In Cool Chain Association Workshop: Temperature Measurements: When, Where and How? Knivsta, Sweden, 13–14 November 2006. Bremen, Germany: Cool Chain Association
Tsironi TE, Gogou P, Taoukis PS. 2008. Chill chain management and shelf life optimization of MAP seabream fillets: a TTI based alternative to FIFO. In Cold Chain-Management, 3rd Int. Workshop, Bonn, Germany, 2–3 June 2008, pp. 83–89 Bonn, Germany: University Bonn
Tromp S-O, Rijgersberg H, Pereira da Silva F, Bartels P. 2012. Retail benefits of dynamic expiry dates: simulating opportunity losses due to product loss, discount policy and out of stock. Int. J. Prod. Econ. 139, 14–21.
- Labuza TP, Taoukis PS. 1990. The relationship between processing and shelf life. In Foods for the 90s (eds Birch GG, Campbellplatt G, Lindley MG, editors. ), pp. 73–106 New York, NY: Elsevier Applied Science.
* Το παρόν κείμενο είναι μεταφρασμένο και ενδέχεται να υπάρχουν αποκλίσεις από το πρωτότυπο.